Pankreatit, pankreasın iltihaplandığı bir hastalıktır. Pankreas, midenin arkasında ve ince bağırsağın yan tarafında yer alan uzun ve büyük bir bezdir.
Pankreas iki ana şey yapar:
- Yiyeceklerin sindirilmesine yardımcı olmak için ince bağırsağa güçlü sindirim enzimleri salgılar.
- Kan dolaşımına insülin ve glukagon salgılar. Bu hormonlar vücudumuza yiyeceklerden gerekli olan enerjiyi (Glukoz) kontrol eder.
Sindirim enzimleri pankreas onları salgılamadan önce çalışmaya başlarsa pankreas zarar görebilir.
Pankreatit çeşitleri nelerdir?
İki ana formu vardır akut ve kronik.
Akut pankreatit, kısa süreli ani iltihaptır (birkaç gün sürebilir). Hafif rahatsızlıktan, hayatı tehdit eden ciddi bir hastalığa kadar değişebilir. Çoğu insan doğru tedaviyi aldıktan sonra tamamen iyileşir. Şiddetli vakalarda, akut pankreatit kanama, ciddi doku hasarı, enfeksiyon ve kistlere neden olabilir. Ayrıca kalp, akciğerler ve böbrekler gibi diğer hayati organlara da zarar verebilir.
Kronik pankreatit uzun süreli iltihaptır (yıllarca devam edebilir). En sık akut pankreatit atağından sonra olur. Bir diğer önemli neden uzun süre çok fazla alkol almaktır. Ağır alkol kullanımından kaynaklanan pankreasınızdaki hasar uzun yıllar semptomlara neden olmayabilir, ancak aniden şiddetli pankreatit semptomlarınız gelişebilir.
Pankreatit’in Belirtileri
Akut pankreatit belirtileri
- Ateş
- Daha yüksek kalp atış hızı, çarpıntı (taşikardi)
- Mide bulantısı ve kusma
- Göbekte şişkinlik, hassasiyet (Göbek deliği ağrısı)
- Karın ağrısı. Karnın üst kısmında sırta vuran ağrı. Yemek yemek, özellikle yağ oranı yüksek yiyecekler şikayetleri daha da kötüleştirebilir.
Kronik pankreatit belirtileri
Akut pankreatit belirtilerine ilave olarak şunlar da görülebilir:
- Karın ağrısı. Üst karnınızda sırtınıza yayılan sürekli bezdirici bir ağrı.
- İshal ve kilo kaybı çünkü pankreasınız yiyecekleri parçalamak için yeterli enzimleri salgılamaz. Yağlı, kötü kokulu dışkı (steatore, steatorrhea).
- Bulantı ve kusma
Nedenleri ve Risk Faktörleri
- Karın ameliyatları
- Alkolizm, Çok fazla alkol tüketmek (alkolik pankreatit)
- Bazı ilaçlar (ACE inhibitörleri, Statinler, P-450 3A4, Pravastatin, oral kontraseptivler OKS, Diüretikler, Hidroklorotiyazid, Furosemid, antiretroviral HİV, Valproik asit, Şeker ilaçları.)
- Kistik fibroz
- Safra taşları (Kolelitiyazis) özellikle küçük taşlar
- Aşırı aktif paratiroid bezinin (hiperparatiroidizm) neden olabileceği kandaki yüksek kalsiyum seviyeleri (hiperkalsemi)
- Kandaki yüksek trigliserit seviyeleri (hipertrigliseridemi)
- enfeksiyon
- Otoimmün hastalıklar
- Metabolik bozukluklar
- Karın yaralanması, Travma
- şişmanlık (obezite)
- Pankreas kanseri
Vakaların %20’sinde bilinmemektedir (ideopatik pankreatit).
Kronik pankreatitli insanlar genellikle 30-40 yaşları arasındaki fazla alkol ve sigara tüketen erkeklerdir.
Pankreatit Komplikasyonları
Çok ciddi komplikasyonlar oluşabilir:
- İnsülin üreten hücrelerde hasar varsa şeker hastalığı (diyabet) gelişebilir
- Pankreas enfeksiyonu
- Böbrek yetmezliği
- Vücudunuz sindirim enzimlerinin eksikliği nedeniyle yediğiniz yiyeceklerden yeterli besin alamıyorsa yetersiz beslenme
- Pankreas kanseri
- Pankreas nekrozu, dokular öldüğünde, pankreasınız yeterli kan alamaz ve çürür (pankreas çürümesi)
- Vücudunuzdaki kimyasal değişiklikler akciğerlerinizi etkilediğinde solunumunuzla ilgili sorunlar olabilir
- Pankreas ceplerinde sıvı toplandığında Yalancı kist (Psödokist) oluşabilir. Bu kistler patlayabilir ve enfekte olabilirler.
Pankreatit Tanısı
Doktorunuz iki sindirim enzimini ölçmek için kanınızı test eder: amilaz ve lipaz. Bu iki enzimin yüksek seviyeleri muhtemelen akut pankreatitiniz olduğu anlamına gelir.
Diğer testler şunları içerebilir:
- Pankreasın doğru miktarda sindirim enzimi yapıp yapmadığını öğrenmek için pankreas fonksiyon testi
- Pankreasın görüntülenmesini yapan ultrason, CT taraması ve MRI
- ERCP, doktorunuz pankreas ve safra kanallarınıza bakmak için bir kamera ile uzun bir hortum kullanarak görüntüleme yapabilir
- Doktorunuzun incelenecek pankreasınızdan küçük bir doku parçasını (biyopsi) çıkarmak için iğne biyopsisi yapabilir
- Bazı durumlarda, doktorunuz tanıyı doğrulamak için kanınızı vedışkınızı test edebilir. Ayrıca pankreasınızdaki insülin yapan hücrelere verilen hasarı ölçmek için bir glukoz tolerans testi (GTT) yapabilirler.
Pankreatit Tedavisi
Hafif pankreatit vakaları tedavi olmadan kendiliğinden iyileşebilir, ancak ciddi vakalar hayatı tehdit eden komplikasyonlara neden olabilir.
Akut pankreatit tedavisi
Tedavi sürecinde hastanede yatmanız gerekebilir:
- Pankreas enfeksiyonu varsa antibiyotikler
- Bir iğne yoluyla damardan verilen intravenöz (IV) serumlar
- Az yağlı diyet veya oruç. Pankreasın iyileşmesi için yemeyi bırakmanız gerekebilir. Bu durumda, beslenme tüpünden beslenme alırsınız.
- Ağrı kesici ilaçlar
Daha ağır durumlarda ise, tedavide şunlar yapılabilir:
- ERCP: Safra taşları safra veya pankreas kanalını tıkıyorsa
- Kolesistektomi: Safra kesesi taşı pankreatite neden olduysa safra kesesi ameliyatla alınır
- Pankreas ameliyatı: Sıvıyı boşaltmak, ölü veya hastalıklı dokuyu temizlemek için
Kronik pankreatit tedavisi
- Diyabet tedavisinde insülin
- Ağrı kesici ilaçlar
- Vücudunuzun yiyeceklerden yeterli besin almasına yardımcı olmak için pankreas enzimleri
- Ağrıyı hafifletmek, drenajda yardımcı olmak veya tıkanıklıkları tedavi etmek için cerrahi ameliyat
Önleme
Birçok pankreatit vakası alkolün fazla ve uzun süreli kullanımından kaynaklanır. Önleme genellikle ne kadar içtiğinizi veya içmediğinizi sınırlamaya odaklanır. İçme endişeniz varsa, bir alkol tedavi merkezi hakkında doktorunuzla veya sağlık uzmanınızla konuşun.
Sigarayı bırakın, doktorunuz ve diyetisyeninizin diyetinizle ilgili tavsiyelerini takip edin ve ilaçlarınızı alın, böylece daha az ve daha hafif pankreatit ataklarınız olur.
Hazırlayan: Dr. Ertan BEYATLI
Yararlanan Kaynaklar: webmd, mayoclinic.
ÖZET
• Hastalık: Pankreatit, Pankreasın iltihabı.
• Nedenler: Alkol, safra taşı, ameliyat, şişmanlık, ilaç, travma, vb.
• Belirtiler: Karın ağrısı, kusma, çarpıntı, ateş.
• Tanı: Hormonlar (amilaz, lipaz), USG, BT, MR, ERCP
• Tedavi: Diyet, antibiyotik, ağrı kesici, ameliyat.